Stanowiska dla krów. Stanowiska dla krów rozróżnia się: długie, średnie i krótkie, w zależności od sposobu wiązania bydła w budynku (rys. 4.21.). Orientacyjne wymiary stanowisk wynoszą: stanowisko długie wynosi 2,10 -4- 2,40 m, stanowisko średnie wynosi 1,90 2,10 m, stanowisko krótkie wynosi 1,50 -f- 1,70 m. Stanowiska średnie podzielone są na część legowiskową i gnojową, obniżoną o 10-15 cm w stosunku do poziomu legowiska. Część legowi­skowa obliczona jest w taki sposób, aby zwierzę mogło położyć się swobod­nie, bez trzymania głowy nad żłobem. Część przednia stanowiska, przy żłobie wynosi 3/4 długości i ma spadek 1,5 -f- 2%. Część pozostała stano­wiska, przy płaszczyźnie gnojowej, ma spadek 23% (rys. 4.22.). Stanowisko krótkie, "charakteryzuje się dalszym zmniejszeniem długości legowiska, dostosowanego do korpusu zwierzęcia, co w konsek­wencji zmusza zwierzę do trzymania głowy nad żłobem. Dlatego też żłób powinien być szeroki i stosunkowo niski, aby umożliwić krowie zajmo­wanie naturalnej pozycji leżącej (rys. 4.23.). Wiązanie ogranicza zwierzę­ciu ruchy i w tych warunkach zanieczyszczana może być tylko płyta gnojowa, z której usuwanie obornika można w pełni zmechanizować. Równocześnie ze skracaniem długości stanowiska następowało zagłę­bianie płyty gnojowej, w rezultacie czego powstał kanał gnojowicowy przykryty rusztem. Obory z kanałem gnojowicowym mają coraz szersze zastosowanie w budownictwie inwentarskim. W oborach ze stanowiskami bezściółkowymi, współczesna technologia jest oparta na systemie krótkich stanowisk, dla których stosuje się na­stępujące warianty: — stanowiska krótkie z materacem izolującym oraz pół-zagłębionym lub powierzchniowym kanałem gnojowym, -— stanowiska krótkie z zagłębionym kanałem gnojowicowym przy­krytym rusztem, stanowiska krótkie z kanałami rusztowymi i mechanicznym usu­waniem nieczystości, stanowiska boksowe z różnymi wariantami rozwiązań technicznych (rys. 4.24., 4.25.). Pomieszczenia dla cieląt i jałówek. Cielęta w wieku od 1 tygodnia do 6 tygodni umieszcza się w pojedynczych kojcach lub w kojcach zespoło­wych po 5 sztuk. Cielęta powyżej tego wieku trzymane są w kojcach zespołowych w większych grupach. W 4-tym miesiącu życia rozdziela się je według płci. Pomieszczenia dla cieląt budowane są w zależności od przyjętego sy­stemu chowu. Do najbardziej rozpowszechnionych metod należy utrzymy­wanie cieląt w oborze dla krów, w oddzielnych kojcach, taki system stosowany jest zwłaszcza w małych gospodarstwach, gdzie liczba cieląt nie jest duża. Druga metoda chowu cieląt polega na izolacji cieląt i trzy­maniu ich w oddzielnych budynkach zwanych cielętnikami (rys. 4.26., 4.27., 4.28.). Oba systemy chowu cieląt wymagają odmiennych urządzeń technicz­nych i rozwiązań budowlanych. Układ funkcjonalny budynku, gdzie chowa się cielęta razem z krowami jest podobny do obory i zależny od sposobu utrzymywania krów: w oborach ze stanowiskami wiązanymi, wolnostanowiskowych lub wolnowybiegowych. Poza legowiskami dla krów wydzielone są kojce dla cieląt indywidualne lub zespołowe. Cielęta młodsze, na czas karmienia, dopuszczane są do krów i następ­nie umieszczane są w kojcach. Spotykane są również metody karmienia bez ograniczeń, wówczas kojce z cielętami połączone są ze stanowiskiem dla krowy za pomocą otworów w przegrodzie. W zależności od systemu chowu rozróżnić należy cielętniki zamknięte i otwarte. Cielętniki zamknięte budowane są na zasadzie obór alkierzo­wych, tzn. są to budynki ciepłe, obudowane ścianami z czterech stron. Cielętniki otwarte w większości występują jako lekkie, niskie budynki z jednym rzędem kojców, z otwartą ścianą południową. Kojce połączone są z wybiegami. Stosowane są także — zwłaszcza w ostatnich latach — cielętniki na posadzce rusztowej. Ten typ występuje często w rejonach górskich, gdzie jest deficyt ściółki. Ścianki kojców powinny być ażurowe — drewniane lub stalowe, łatwo rozbieralne. Komunikacja w cielętniku musi być łatwa, nawierzchnia korytarza paszowego twarda, a szerokość korytarza odpowiednia do używanego środka transportu paszy — średnio 1,20 m. Najmniejsza wysokość kory­tarza paszowego — 2,20 m. Oświetlenie dzienne cielętników powinno wynosić 1:10 powierzchni okien do powierzchni podłogi. Paszarnię cielętnika lokalizuje się bezpośrednio w połączeniu z koryta­rzem paszowym. W paszami wykonuje się czynności związane z przy­gotowaniem paszy dla cieląt. Zapotrzebowanie dzienne paszy i ściółki wynosi 2 kg paszy suchej na 1 ciele 4-miesięczne i 3 kg na ciele 6-miesięczne, oraz 1,5-^-2 kg ściółki na 1 ciele 6-miesięczne. Pomieszczeniem związanym z cielętnikiem jest porodówka z profilak-torium — jest to nieodłączna część fermy mlecznej (rys. 4.29). Pojemność porodówki zależna jest od technologii chowu krów. W oborach alkierzo­wych stosuje się porodówki o mniejszej pojemności — to znaczy około 10 -f- 15% pogłowia krów w obrze. W oborze wolnowybiegowej poro­dówki są większe — około 1/3 całkowitej liczby krów mlecznych na fermie. Układ wewnętrzny porodówki może być dwurzędowy lub czterorzędowy (rys. 4. 30). W porodówce znajdują się następujące pomieszczenia: stanowiska dla krów, pomieszczenie dla obsługi, profilaktorium dla cie­ląt do 5 dni, gnojownią i zbiornik na gnojówkę — jako urządzenia to­warzyszące. W porodówce stosuje się stanowiska długie. Porodówki lokalizuje się w odległości 30 m od obory i około 60 m od innych budynków na fermie. Przy wejściach do porodówki są pożądane przedsionki, zapobiegające napływowi zimnego powietrza z zewnątrz. Profilaktorium jest miejscem wyznaczonym do trzymania cieląt zaraz po urodzeniu, w kojcach, które należy umieszczać w odstępach 0,5 m, od ścian i 0,2 m między kojcami. Pojemność profilaktorium 2 -5- 3% ogólnego stanu krów na fermie. Oświetlenie w porodówce powinno wynosić 1:20 powierzchni okien do powierzchni podłogi. Bydło w wieku od 6 miesięcy do około 2 lat jest nazywane jało­wizną. Zasada wychowu jałowizny polega na umożliwieniu swobodnego poruszania się zwierząt — bez wiązania. Budynki dla tego gatunku zwierząt, zwane są jałownikami; rozróż­niamy: — jałowniki zamknięte, odpowiednik obory alkierzowej i wolno-stanowiskowej i — jałowniki otwarte. Ponadto rozróżniamy jałowniki płytkie, wymagające usuwania obornika w krótkich odstępach czasu, a także jałowniki głębokie, na głębokiej warstwie ściółki, gdzie obornik jest usuwany raz w roku. Hala dla zwierząt podzielona jest na kojce, w których przebywają jałówki po 30 szt. w każdym; podobnie trzymane są buhajki. Szerokość korytarza paszowego uzależniona jest od sposobu zadawania pasz do żłobów i od środków transportu. Paszarnia w jałowniku powinna być tak zlokalizowana, aby umożli­wiała łatwy kontakt z halą dla zwierząt. Wielkość paszami — około 0,6 4- 0,7 m2/szt. Magazyn siana i słomy — 5,0 m3/szt. Wielkość wybiegów uzależniona jest od wieku zwierząt i wynosi: 3,5 m2/szt. — dla zwierząt w wieku 6-4-12 mies. 4,0 m2/szt. — dla zwierząt w wieku 12 4- 24 mies. 5,0 m2/szt. — dla zwierząt w wieku powyżej 24 mies. Wysokość pomieszczenia dla jałówek wynosi 2,4 4- 3,0 m. Pozostałe urządzenia związane z budynkiem to: silosy na kiszonkę o pojemności — 2,3 4- 4,0 m3/szt. zbiornik na gnojówkę — 0,3 -f- 0,7 m3/szt. gnojownią — 0,3 4- 1,5 m3/szt. magazyn pasz — 10,0 m3/szt. Kanały gnojowe i ruszty podłogowe. Usuwanie obornika z budynków dla zwierząt jest czynnością uciążliwą i pracochłonną, zwłaszcza w obo­rach ze stanowiskami ściółkowymi. Transport ściółki, a następnie usuwa­nie obornika na zewnątrz budynku wymaga dużych nakładów pracy. Stąd też panuje powszechnie pogląd, że nakłady robocizny i uciążliwość, związane z usuwaniem obornika, zależą w większym stopniu od typu stanowiska, niż od mechanicznych urządzeń, służących do tego celu. Tradycyjne sposoby usuwania obornika, polegają na ładowaniu na wozy lub przyczepy za pomocą urządzeń ręcznych. W nowoczesnych gospodar­stwach o dużej obsadzie bydła, ręczne usuwanie obornika w zasadzie zostało zaniechane z powodu wysokich kosztów, uciążliwości pracy i dużej pracochłonności. W oborach zamkniętych, wyposażonych w stanowiska krótkie, stosowana jest płyta gnojowa, umożliwiająca mechaniczne usu­wanie obornika, bądź też taśmowe zgarniarki lub szufle mechaniczne. W oborach bezściołowych usuwanie nieczystości odbywa się samoczyn­nie przez spływ odchodów kanałami, które są przekryte rusztem lub pod­łogą szczelinową. Zasada spływu odchodów polega na utrzymaniu warstwy płynnej, na której unoszą się części stałe. Dla usuwania odchodów z kana­łów stosowane są różne systemy spływu. Posadzka rusztowa wykonana jest z elementów prefabrykowanych o rozmaitych profilach. Innym systemem usuwania obornika przy stanowiskach bezścioło­wych, to podrusztowa przestrzeń przystosowana do mechanicznego usu­wania nieczystości. Żłoby. Karmienie zwierząt wymaga dostarczania paszy do żłobów za pomocą odpowiednich środków transportu. Rozpowszechnione są dwa rodzaje żłobów w budynkach dla bydła: żłoby stałe, do których paszę zadaje się z korytarza paszowego i żłoby ruchome przy całkowitej eliminacji korytarzy paszowych. Żłoby stałe mogą być wykonane techniką tradycyjną lub też techniką uprzemysłowioną z elementów prefabrykowanych (rys. 4.40.). Żłoby ruchome poruszają się po szynach biegnących wzdłuż sta­nowisk. W paszami są one napełniane, a następnie kierowane do obory. W budownictwie inwentarskim występują także transportery wanien-kowe, składające się z szeregu oddzielnych wanienek połączonych, poru­szających się po szynach-prowadnicach. Ten typ transportu paszy umoż­liwia indywidualne jej zadawanie w sposób automatyczny. Wiązania. Sposoby wiązania krów są głównym czynnikiem wpływają­cym na racjonalizację pracy przy karmieniu bydła oraz na technologię chowu. Stąd też stosowane w praktyce rozwiązania budynków inwentar­skich z niewiązanym systemem chowu bydła (np. obory wolnostanowi­ skowe, czy wolnowybiegowe) posiadają szereg zalet polegających głównie na oszczędnościach w nakładach pracy. W krajach o rozwiniętej produkcji zwierzęcej, w budynkach inwen­tarskich zarzucone zostały sposoby wiązania na stanowiskach długich i średnich. Obecnie stosuje się najczęściej różnego rodzaju wiązania na stanowiskach krótkich. Najbardziej rozpowszechnionym systemem wiąza­nia jest łańcuch Grabnera, który składa się z pionowego łańcucha na­pinanego pomiędzy zaczepami dolnymi i górnymi oraz obejmy szyjnej, umożliwiającej swobodne przesuwanie się po łańcuchu z góry na dół i odwrotnie (rys. 4.41., 4.42.). Innymi sposobami wiązania są: jarzmo Grabnera i uwięź duńska. Uwięź duńska składa się ze skórzanej obroży przymocowanej do poręczy, która na obu końcach ma oka przesuwające się pionowo po bocznych rurowych drabinach. Jarzmo natomiast składa się z dwóch części ruro­wych. Rury te na górze i na dole połączone są przegubem z obrotowym zaczepem. U góry jarzmo rurowe jest przymocowane obrotowym przegu­bem na drabinie kołowej, na dole zaś — krótkim łańcuszkiem do przed­niej ściany żłobu. Wszystkie te typy uwięzi pozwalają na grupowe i indywidualne zwal­nianie krów ze stanowisk, co w ogólnym bilansie robocizny, znacznie wpływa na obniżenie nakładów pracy przy obsłudze bydła. W zależności od systemu uwięzi, zmieniają się wymiary żłobu lub stołu paszowego, tak aby uwiązane zwierzę mogło swobodnie wypoczywać w pozycji leżącej