Właściwości ogólne i zakres badań zapraw budowlanych
Przydatność zapraw budowlanych do stosowania w określonych warunkach atmosferycznych i eksploatacyjnych zależy przede wszystkim od ich właściwości. O jakości zapraw świeżo zarobionych decydują głównie następujące cechy: a) konsystencja, b) urabialność, c) zdolność utrzymania wody (więżliwość wody), d) odporność na segregację składników, e) zawartość powietrza; natomiast jakość zapraw stwardniałych określają takie cechy jak: a) nasiąkliwość, b) zdolność do absorcji i desorpcji wilgoci z otoczenia, c) odporność na działanie mrozu, d) zdolność kapilarnego podciągania wody, e) zmiany liniowe w określonych warunkach dojrzewania (skurcz lub pęcznienie), f) wytrzymałość na ściskanie, zginanie i rozciąganie, g) przyczepność do określonego podłoża, h) współczynnik sprężystości, i) pełzanie, j) odporność na działanie czynników chemicznych, k) odporność na uderzenia mechaniczne, erozyjne działanie wiatru itp.
Właściwości świeżo zarobionych zapraw decydują przede wszystkim o ich przydatności do stosowania za pomocą urządzeń mechanicznych. Zaprawy odznaczające się dobrą urabiałnością, odpornością na segregację składników i pewną optymalną zawartością powietrza nadają się szczególnie do transportu za pomocą pomp i mechanicznego natryskiwania. Zaprawy charakteryzujące się wysoką więźliwością wody są szczególnie przydatne do tynków wykonywanych na podłożach (materiałach) porowatych o dużej zdolności kapilarnego podciągania wody, zasysających znaczne ilości wody zarobowej ze świeżej zaprawy.
Powyższe właściwości zaprawy można poprawić przede wszystkim przez odpowiedni dobór uziarnienia kruszywa lub przez użycie dodatków specjalnych.
Stosowanie zapraw budowlanych w określonych warunkach eksploatacyjnych powinno być poprzedzone badaniami właściwości zapraw stwardniałych. Właściwości te decydują o odporności zapraw na działanie czynników atmosferycznych (wody opadowej, wahań temperatury) lub czynników charakterystycznych dla otoczenia, w którym są użytkowane.
W praktyce budowlanej, przy stosowaniu typowych zapraw, objętych przedmiotowymi normami, sprawdza się jedynie część spośród wymienionych właściwości. Zgodnie z obowiązującą normą PN-71/B-O45O0 badania właściwości obejmują następujące oznaczenia: a) wydajność objętościową próbnego zarobu, b) konsystencję zaprawy, c) nasiąkliwość, d) wielkość skurczu lub pęcznienia, e) przyczepność do podłoża (dla zapraw tynkarskich), f) odporność na działanie mrozu, g) wytrzymałość na ściskanie. Ponadto norma dotycząca metod badań wapiennych i cementowych wydane przez Stałą Komisję Budownictwa RWPG zaleca oznaczenie zdolności utrzymania wody oraz segregacji składników zaprawy w celu bliższego rozpoznania właściwości świeżo zarobionych zapraw.
Szerszy zakres badań właściwości zapraw niż to przewiduje norma wykonują, w zależności od założonych warunków użytkowania, przede wszystkim placówki badawcze przy komponowaniu składu nowych zapraw o specjalnym przeznaczeniu.
Laboratoria polowe na budowie są zobowiązane do kontrolowania marki stosowanych zapraw (wytrzymałości na ściskanie badanej na znormalizowanych próbkach dojrzewających w określonych warunkach w zależności od rodzaju zaprawy wg PN-71/ /B-04500), a w przypadku zmiany proporcji lub rodzaju składników — do zbadania pozostałych właściwości przewidzianych przez normę.