Elementy wyposażenia budynków dla bydła
Stanowiska dla krów. Stanowiska dla krów rozróżnia się: długie, średnie i krótkie, w zależności od sposobu wiązania bydła w budynku (rys. 4.21.). Orientacyjne wymiary stanowisk wynoszą:
stanowisko długie wynosi 2,10 -4- 2,40 m,
stanowisko średnie wynosi 1,90 2,10 m,
stanowisko krótkie wynosi 1,50 -f- 1,70 m.
Stanowiska średnie podzielone są na część legowiskową i gnojową,
obniżoną o 10-15 cm w stosunku do poziomu legowiska. Część legowiskowa obliczona jest w taki sposób, aby zwierzę mogło położyć się swobodnie, bez trzymania głowy nad żłobem. Część przednia stanowiska, przy żłobie wynosi 3/4 długości i ma spadek 1,5 -f- 2%. Część pozostała stanowiska, przy płaszczyźnie gnojowej, ma spadek 23% (rys. 4.22.).
Stanowisko krótkie, "charakteryzuje się dalszym zmniejszeniem długości legowiska, dostosowanego do korpusu zwierzęcia, co w konsekwencji zmusza zwierzę do trzymania głowy nad żłobem. Dlatego też żłób powinien być szeroki i stosunkowo niski, aby umożliwić krowie zajmowanie naturalnej pozycji leżącej (rys. 4.23.). Wiązanie ogranicza zwierzęciu ruchy i w tych warunkach zanieczyszczana może być tylko płyta gnojowa, z której usuwanie obornika można w pełni zmechanizować.
Równocześnie ze skracaniem długości stanowiska następowało zagłębianie płyty gnojowej, w rezultacie czego powstał kanał gnojowicowy przykryty rusztem. Obory z kanałem gnojowicowym mają coraz szersze zastosowanie w budownictwie inwentarskim.
W oborach ze stanowiskami bezściółkowymi, współczesna technologia jest oparta na systemie krótkich stanowisk, dla których stosuje się następujące warianty:
— stanowiska krótkie z materacem izolującym oraz pół-zagłębionym lub powierzchniowym kanałem gnojowym,
-— stanowiska krótkie z zagłębionym kanałem gnojowicowym przykrytym rusztem,
stanowiska krótkie z kanałami rusztowymi i mechanicznym usuwaniem nieczystości,
stanowiska boksowe z różnymi wariantami rozwiązań technicznych (rys. 4.24., 4.25.).
Pomieszczenia dla cieląt i jałówek. Cielęta w wieku od 1 tygodnia do
6 tygodni umieszcza się w pojedynczych kojcach lub w kojcach zespołowych po 5 sztuk. Cielęta powyżej tego wieku trzymane są w kojcach zespołowych w większych grupach. W 4-tym miesiącu życia rozdziela się je według płci.
Pomieszczenia dla cieląt budowane są w zależności od przyjętego systemu chowu. Do najbardziej rozpowszechnionych metod należy utrzymywanie cieląt w oborze dla krów, w oddzielnych kojcach, taki system stosowany jest zwłaszcza w małych gospodarstwach, gdzie liczba cieląt nie jest duża. Druga metoda chowu cieląt polega na izolacji cieląt i trzymaniu ich w oddzielnych budynkach zwanych cielętnikami (rys. 4.26., 4.27., 4.28.).
Oba systemy chowu cieląt wymagają odmiennych urządzeń technicznych i rozwiązań budowlanych. Układ funkcjonalny budynku, gdzie chowa się cielęta razem z krowami jest podobny do obory i zależny od sposobu utrzymywania krów: w oborach ze stanowiskami wiązanymi, wolnostanowiskowych lub wolnowybiegowych. Poza legowiskami dla krów wydzielone są kojce dla cieląt indywidualne lub zespołowe.
Cielęta młodsze, na czas karmienia, dopuszczane są do krów i następnie umieszczane są w kojcach. Spotykane są również metody karmienia bez ograniczeń, wówczas kojce z cielętami połączone są ze stanowiskiem dla krowy za pomocą otworów w przegrodzie.
W zależności od systemu chowu rozróżnić należy cielętniki zamknięte i otwarte. Cielętniki zamknięte budowane są na zasadzie obór alkierzowych, tzn. są to budynki ciepłe, obudowane ścianami z czterech stron. Cielętniki otwarte w większości występują jako lekkie, niskie budynki z jednym rzędem kojców, z otwartą ścianą południową. Kojce połączone są z wybiegami. Stosowane są także — zwłaszcza w ostatnich latach — cielętniki na posadzce rusztowej. Ten typ występuje często w rejonach górskich, gdzie jest deficyt ściółki.
Ścianki kojców powinny być ażurowe — drewniane lub stalowe, łatwo rozbieralne.
Komunikacja w cielętniku musi być łatwa, nawierzchnia korytarza paszowego twarda, a szerokość korytarza odpowiednia do używanego środka transportu paszy — średnio 1,20 m. Najmniejsza wysokość korytarza paszowego — 2,20 m.
Oświetlenie dzienne cielętników powinno wynosić 1:10 powierzchni okien do powierzchni podłogi.
Paszarnię cielętnika lokalizuje się bezpośrednio w połączeniu z korytarzem paszowym. W paszami wykonuje się czynności związane z przygotowaniem paszy dla cieląt.
Zapotrzebowanie dzienne paszy i ściółki wynosi 2 kg paszy suchej na 1 ciele 4-miesięczne i 3 kg na ciele 6-miesięczne, oraz 1,5-^-2 kg ściółki na 1 ciele 6-miesięczne.
Pomieszczeniem związanym z cielętnikiem jest porodówka z profilak-torium — jest to nieodłączna część fermy mlecznej (rys. 4.29). Pojemność
porodówki zależna jest od technologii chowu krów. W oborach alkierzowych stosuje się porodówki o mniejszej pojemności — to znaczy około 10 -f- 15% pogłowia krów w obrze. W oborze wolnowybiegowej porodówki są większe — około 1/3 całkowitej liczby krów mlecznych na fermie.
Układ wewnętrzny porodówki może być dwurzędowy lub czterorzędowy (rys. 4. 30). W porodówce znajdują się następujące pomieszczenia: stanowiska dla krów, pomieszczenie dla obsługi, profilaktorium dla cieląt do 5 dni, gnojownią i zbiornik na gnojówkę — jako urządzenia towarzyszące. W porodówce stosuje się stanowiska długie.
Porodówki lokalizuje się w odległości 30 m od obory i około 60 m od innych budynków na fermie. Przy wejściach do porodówki są pożądane przedsionki, zapobiegające napływowi zimnego powietrza z zewnątrz.
Profilaktorium jest miejscem wyznaczonym do trzymania cieląt zaraz po urodzeniu, w kojcach, które należy umieszczać w odstępach 0,5 m, od ścian i 0,2 m między kojcami. Pojemność profilaktorium 2 -5- 3% ogólnego stanu krów na fermie.
Oświetlenie w porodówce powinno wynosić 1:20 powierzchni okien do powierzchni podłogi.
Bydło w wieku od 6 miesięcy do około 2 lat jest nazywane jałowizną. Zasada wychowu jałowizny polega na umożliwieniu swobodnego poruszania się zwierząt — bez wiązania.
Budynki dla tego gatunku zwierząt, zwane są jałownikami; rozróżniamy:
— jałowniki zamknięte, odpowiednik obory alkierzowej i wolno-stanowiskowej i
— jałowniki otwarte.
Ponadto rozróżniamy jałowniki płytkie, wymagające usuwania obornika w krótkich odstępach czasu, a także jałowniki głębokie, na głębokiej warstwie ściółki, gdzie obornik jest usuwany raz w roku.
Hala dla zwierząt podzielona jest na kojce, w których przebywają jałówki po 30 szt. w każdym; podobnie trzymane są buhajki.
Szerokość korytarza paszowego uzależniona jest od sposobu zadawania pasz do żłobów i od środków transportu.
Paszarnia w jałowniku powinna być tak zlokalizowana, aby umożliwiała łatwy kontakt z halą dla zwierząt. Wielkość paszami — około 0,6 4- 0,7 m2/szt. Magazyn siana i słomy — 5,0 m3/szt.
Wielkość wybiegów uzależniona jest od wieku zwierząt i wynosi:
3,5 m2/szt. — dla zwierząt w wieku 6-4-12 mies.
4,0 m2/szt. — dla zwierząt w wieku 12 4- 24 mies.
5,0 m2/szt. — dla zwierząt w wieku powyżej 24 mies.
Wysokość pomieszczenia dla jałówek wynosi 2,4 4- 3,0 m.
Pozostałe urządzenia związane z budynkiem to:
silosy na kiszonkę o pojemności — 2,3 4- 4,0 m3/szt.
zbiornik na gnojówkę — 0,3 -f- 0,7 m3/szt.
gnojownią — 0,3 4- 1,5 m3/szt.
magazyn pasz — 10,0 m3/szt.
Kanały gnojowe i ruszty podłogowe. Usuwanie obornika z budynków dla zwierząt jest czynnością uciążliwą i pracochłonną, zwłaszcza w oborach ze stanowiskami ściółkowymi. Transport ściółki, a następnie usuwanie obornika na zewnątrz budynku wymaga dużych nakładów pracy. Stąd też panuje powszechnie pogląd, że nakłady robocizny i uciążliwość, związane z usuwaniem obornika, zależą w większym stopniu od typu stanowiska, niż od mechanicznych urządzeń, służących do tego celu. Tradycyjne sposoby usuwania obornika, polegają na ładowaniu na wozy lub przyczepy za pomocą urządzeń ręcznych. W nowoczesnych gospodarstwach o dużej obsadzie bydła, ręczne usuwanie obornika w zasadzie zostało zaniechane z powodu wysokich kosztów, uciążliwości pracy i dużej pracochłonności. W oborach zamkniętych, wyposażonych w stanowiska krótkie, stosowana jest płyta gnojowa, umożliwiająca mechaniczne usuwanie obornika, bądź też taśmowe zgarniarki lub szufle mechaniczne.
W oborach bezściołowych usuwanie nieczystości odbywa się samoczynnie przez spływ odchodów kanałami, które są przekryte rusztem lub podłogą szczelinową. Zasada spływu odchodów polega na utrzymaniu warstwy płynnej, na której unoszą się części stałe. Dla usuwania odchodów z kanałów stosowane są różne systemy spływu. Posadzka rusztowa wykonana jest z elementów prefabrykowanych o rozmaitych profilach.
Innym systemem usuwania obornika przy stanowiskach bezściołowych, to podrusztowa przestrzeń przystosowana do mechanicznego usuwania nieczystości.
Żłoby. Karmienie zwierząt wymaga dostarczania paszy do żłobów za pomocą odpowiednich środków transportu.
Rozpowszechnione są dwa rodzaje żłobów w budynkach dla bydła: żłoby stałe, do których paszę zadaje się z korytarza paszowego i żłoby ruchome przy całkowitej eliminacji korytarzy paszowych.
Żłoby stałe mogą być wykonane techniką tradycyjną lub też techniką uprzemysłowioną z elementów prefabrykowanych (rys. 4.40.).
Żłoby ruchome poruszają się po szynach biegnących wzdłuż stanowisk. W paszami są one napełniane, a następnie kierowane do obory.
W budownictwie inwentarskim występują także transportery wanien-kowe, składające się z szeregu oddzielnych wanienek połączonych, poruszających się po szynach-prowadnicach. Ten typ transportu paszy umożliwia indywidualne jej zadawanie w sposób automatyczny.
Wiązania. Sposoby wiązania krów są głównym czynnikiem wpływającym na racjonalizację pracy przy karmieniu bydła oraz na technologię chowu. Stąd też stosowane w praktyce rozwiązania budynków inwentarskich z niewiązanym systemem chowu bydła (np. obory wolnostanowi
skowe, czy wolnowybiegowe) posiadają szereg zalet polegających głównie na oszczędnościach w nakładach pracy.
W krajach o rozwiniętej produkcji zwierzęcej, w budynkach inwentarskich zarzucone zostały sposoby wiązania na stanowiskach długich i średnich. Obecnie stosuje się najczęściej różnego rodzaju wiązania na stanowiskach krótkich. Najbardziej rozpowszechnionym systemem wiązania jest łańcuch Grabnera, który składa się z pionowego łańcucha napinanego pomiędzy zaczepami dolnymi i górnymi oraz obejmy szyjnej,
umożliwiającej swobodne przesuwanie się po łańcuchu z góry na dół i odwrotnie (rys. 4.41., 4.42.).
Innymi sposobami wiązania są: jarzmo Grabnera i uwięź duńska. Uwięź duńska składa się ze skórzanej obroży przymocowanej do poręczy, która na obu końcach ma oka przesuwające się pionowo po bocznych rurowych drabinach. Jarzmo natomiast składa się z dwóch części rurowych. Rury te na górze i na dole połączone są przegubem z obrotowym zaczepem. U góry jarzmo rurowe jest przymocowane obrotowym przegubem na drabinie kołowej, na dole zaś — krótkim łańcuszkiem do przedniej ściany żłobu.
Wszystkie te typy uwięzi pozwalają na grupowe i indywidualne zwalnianie krów ze stanowisk, co w ogólnym bilansie robocizny, znacznie wpływa na obniżenie nakładów pracy przy obsłudze bydła. W zależności od systemu uwięzi, zmieniają się wymiary żłobu lub stołu paszowego, tak aby uwiązane zwierzę mogło swobodnie wypoczywać w pozycji leżącej