Rodzaje budynków
Rozróżniamy następujące budynki dla trzody chlewnej:
chlewnia uniwersalna, obejmująca wychów i tuczenie trzody,
chlewnia dla macior i wychowu prosiąt,
chlewnia dla macior hodowlanych,
chlewnia dla warchlaków,
chlewnia dla tuczników.
Podział ten w praktyce występuje w zasadzie w fermach specjalistycznych w dużych gospodarstwach. W gospodarstwach opartych na tradycyjnej technologii, poszczególne grupy zwierząt umieszczone są zwykle w jednym lub kilku budynkach z wydzielonymi kojcami według wieku lub przeznaczenia zwierząt:
1) chlewnia uniwersalna — jest budynkiem przystosowanym do wielokierunkowego chowu trzody chlewnej. Występują w nim kojce dla macior z prosiętami, kojce dla warchlaków, kojce dla tuczników. Układ funkcjonalny takiej chlewni może być jednorzędowy lub wielorzędowy, z różnymi wariantami rozwiązań kojców. Najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest budynek z dwoma rzędami kojców i korytarzem paszowo-gnojowym, lub wydzielonym pośrodku korytarzem paszowym i korytarzami gnojowymi. Nieodłącznym elementem chlewni uniwersalnej, oprócz pomieszczeń pomocniczych, są wybiegi dla prosiąt i warchlaków,
2) chlewnia reprodukcyjna — zwana również chlewnią zarodową, jest budynkiem przeznaczonym do produkcji i odchowu prosiąt. Kierunek ten stanowi bardzo istotny dział hodowli trzody chlewnej, dostarcza on bowiem materiału zarodowego dla przyszłego tuczu i dalszej reprodukcji.
Hodowla zarodowa jest znacznie bardziej skomplikowana od hodowli tuczowej, wymaga bowiem korzystniejszych warunków środowiskowych, wysokowartościowych pasz, odpowiednich urządzeń wewnętrznych w budynku. Prosięta przebywają z maciorą od momentu urodzenia do około 6 -r- 8 tygodni, a następnie przemieszczane są do grupowych kojców w tym samym budynku lub do budynków oddzielnych.
Chlewnia dla macior z prosiętami składa się z pomieszczenia głównego, gdzie przebywają w kojcach maciory z prosiętami — układ kojców może być jednorzędowy lub wielorzędowy. Kojec składa się z części legowiskowej, przeznaczonej dla maciory i kojczyka dla prosiąt. Prosięta zwykle oddzielane są za pomocą ażurowych przegród, umożliwiających kontakt z maciorą. W kojczyku dla prosiąt, służącym jako legowisko i miejsce dokarmiania, instalowane są zwykle promienniki podczerwieni przeznaczone do podgrzewania prosiąt.
Wzdłuż budynku w układzie rzędowym, przebiega korytarz paszowo--gnojowy o szerokości około 1,20 1,50 m. w zależności od stosowanego sprzętu transportowego.
W chlewniach zarodowych nowego typu stosowane są niekiedy klatki przenośne zamiast tradycyjnych kojców dla macior z prosiętami. Klatki te umożliwiają organizację wnętrza budynku w sposób odpowiadający potrzebom.
Innym typem chlewni zarodowej jest szałasowy system wychowu, polegający na ustawieniu ruchomych „budek", odpowiednio skonstruowanych i przystosowanych do dowolnego ustawienia. Zaletą tego systemu jest możliwość łatwego usuwania nieczystości i dezynfekcji terenu,
chlewnia dla macior hodowlanych lub loszek hodowlanych ma na celu wychów materiału na maciory. Budynek dla loszek nie różni się w zasadzie od innych budynków dla trzody chlewnej. Układ funkcjonalny wnętrza oparty jest o korytarze paszowo--gnojowe lub paszowe i gnojowe. Loszki przebywają w kojcach grupowych po 6 — 8 sztuk w układach rzędowych. Koniecznym urządzeniem przy hodowli loszek są wybiegi na zewnątrz budynku (rys. 4.67., 4.68.),
chlewnia dla warchlaków — jest budynkiem przeznaczonym do chowu prosiąt w wieku około 8 tygodni odsądzonych od maciory. Warchlaki umieszczone są według wieku i płci w kojcach grupowych. Układ budynku przeznaczonego dla warchlaków może być — jedno- lub dwurzędowym. Ze względu na wiek prosiąt, istotnym zagadnieriiem są wymagania środowiskowe, a więc odpowiednia wilgotność, temperatura i oświetlenie. Na zewnątrz budynku konieczne są wybiegi połączone drzwiczkami wybiegowymi z kojcami,
5) chlewnia dla tuczników-— jest budynkiem przeznaczonym na produkcję mięsa wieprzowego. W zależności od wielkości gospodarstwa, występują tuczarnie o pojemności od kilkudziesięciu do kilku tysięcy sztuk (tucz przemysłowy).
Tuczarnie buduje się jako alkierzowe rzadziej wolnowybiegowe. W alkierzowym systemie tuczu wnętrze budynku składa się ze zbiorowych kojców dla tuczników i powierzchni komunikacyjnej (korytarze
paszowe i gnojowe). Pomieszczeniami funkcjonalnie powiązanymi są: paszarnia, pomieszczenia magazynowe oraz usługowe. W systemie wolno-wybiegowym, podobnie jak w budynkach tego typu dla bydła — jedna ściana budynku (od strony południowej) jest całkowicie lub częściowo otwarta. Kojce w budynku służą wyłącznie jako legowiska, stąd też w jednym kojcu może być większa grupa tuczników niż w chlewni alkierzowej. Karmienie tuczników odbywa się na wybiegach wyposażonych w koryta i urządzenia do pojenia.
Duże tuczarnie powinny być zmechanizowane, a niekiedy zautomatyzowane, zwłaszcza do zadawania paszy — w zależności od systemu chowu. Instaluje się w budynkach, bądź na wybiegach — automaty karmowe.
Pasza ze zbiorników podawana jest do automatów paszowych (za pomocą przenośników) zainstalowanych w kojcach. Ten sposób, mimo, że jest kosztowny ze względu na urządzenia i maszyny, umożliwia tuczenie intensywne w krótszym czasie, aniżeli w chlewniach nie zmechanizowanych (rys. 4.75., 4.76., 4.77.).
We wszystkich budynkach, przeznaczonych dla trzody chlewnej, oprócz pomieszczeń głównych, tzn. różnego typu kojców i korytarzy paszowych i gnojowych, nieodłącznym pomieszczeniem bądź też odrębnym budynkiem jest paszarnia dla przygotowywania paszy, wyposażona w odpowiednie urządzenia, zgodnie z przyjętą technologią chowu. Ponadto, występują magazyny na różnego rodzaju pasze (treściwe, okapowe, koncentraty), magazyny ściółki oraz pomieszczenia usługowe, przeznaczone dla opieki weterynaryjnej i personelu obsługującego.
Wymagania w zakresie lokalizacji budynków dla trzody chlewnej są takie same, jak przy wszystkich budynkach inwentarskich — a więc teren stosunkowo równy, dobrze nasłoneczniony, na gruncie przepuszczalnym dla opadów.
We wnętrzu budynków ważna jest temperatura pomieszczeń i wilgotność względna. Temperatura waha się w granicach 15 4- 22°C, wilgotność względna 75 -4- 80%.
Oświetlenie pomieszczeń dla trzody chlewnej wynosi:
dla macior z prosiętami 1:12,
dla loszek hodowlanych 1:15,
dla tuczników 1:15 -f-1:20.
Wysokość pomieszczeń dla zwierząt: 2,20 -f- 2,50 m.
Ze względu na technologię chowu trzody chlewnej, budynki dzielą się na alkierzowe i wolnowybiegowe. Budynki alkierzowe obudowane są z czterech stron ścianami i cały proces technologiczny żywienia, pojenia
i usuwania obornika — odbywa się w budynku. Poza budynkiem — w zależności od potrzeby — urządza się wybiegi.
Chlewnie wolnowybiegowe, stosowane przeważnie w tuczu trzody chlewnej, budowane są w krajach o łagodniejszym klimacie. Zasada tych chlewni polega na tym, że budynek z otwartą ścianą podzielony na kojce grupowe pełni rolę legowisk, natomiast cały proces karmienia i pojenia (koryta, automaty, poidła) odbywa się na wybiegu.