Spoiwem nazywa się substancję błonotwórczą, dzięki której możliwe jest utworzenie cienkiej powłoki na powierzchni malowanego elementu. Spoiwo nadaje podstawowe cechy powłoce malarskiej i określa rodzaj techniki ma­larskiej. Ze względu na pochodzenie i chemiczny charakter spoiwa dzielą się na: nieorganiczne, stanowiące substancje pochodzenia mineralnego i utwardzające się w wyniku procesów chemicznych, organiczne, do których należą rozpuszczalne w wodzie kleje, spoiwa emulsyjne, oleje schnące oraz żywice lakiernicze. Do farb przygotowywanych bezpośrednio na budowie mają zastosowanie spoiwa mineralne, szczególnie ciasto wapienne, cement i szkło wodne oraz — z grupy spoiw organicznych — kleje rozpuszczalne w wodzie. Pozostałe spoiwa tej grupy występują obecnie w materiałach malarsko-lakierniczych produkowanych fabrycznie i dostarcza­nych w postaci gotowej do stosowania. Ciasto wapienne. Powinno być przygotowane z wapna palonego gatunku Gl o wy­sokiej (nie mniej niż 93%) zawartości tlenku wapniowego (CaO) i niskiej zawartości tlenku] magnezowego oraz innych domieszek. Jego jakość zależy również od dokładnego zgaszenia oraz możliwie długiego czasu dołowania (co najmniej 6 miesięcy). [Spoiwem malarskim jest ciasto wapienne rozrzedzone wodą, nazywane potocznie mlekiem wapiennym. W celu poprawy właściwości roboczych spoiwa wapiennego oraz nadania powłokom wapiennym większej trwałości mogą być do mleka wapiennego sto­sowane niewielkie (5—10%) dodatki innych spoiw wodorozcieńczalnych, zwłaszcza zaś klejów celulozowych, skrobiowych, dyspersji polioctanu winylu itp. Domieszki te są w zasadzie niezbędne wówczas, gdy powłoki wapienne mają być wykonywane na sta­rych, już skarbonizowanych tynkach. Utwardzanie się spoiwa wapiennego polega na procesie karbonizacji, tj. prze­mianie wodorotlenku wapniowego na węglan wapniowy pod wpływem dwutlenku węgla i wilgoci. Z tego względu powłoki wapienne nadają się szczególnie do malowania świeżych, alkalicznych podłoży betonowych, tynków wapiennych, cementowo-wapien-nych itp., ponieważ spoiwo tych powłok łączy się łatwiej z tworzywem podłoża. Proces ten stwarza konieczność ograniczania ilości dodawanych do farby wapiennej pigmentów, których udział nie może przekroczyć 10% w odniesieniu do masy ciasta. Cement. Jako spoiwo farb cementowych mogą być stosowane cementy portlandzkie, głównie zaś cement biały. Spoiwo to jest spoiwem hydraulicznym, wykazującym silny odczyn alkaliczny. Proces wiązania przebiega w ciągu 1—12 h po zarobieniu cementu wodą, twardnie­nia zaś w ciągu ok. 4 tygodni. Proces twardnienia spoiwa cementowego i wapiennego powinien przebiegać w warunkach odpowiedniej wilgotności powłoki malarskiej. Dla poprawienia właściwości roboczych farb cementowych i trwałości wykonanych z nich powłok stosuje się domieszki innych spoiw, podobnie jak to ma miejsce przy spo­iwie wapiennym. Dodatek pigmentów w farbach cementowych nie powinien również przekraczać 10% w odniesieniu do masy spoiwa. Szkło wodne potasowe. Jest ono spoiwem farb krzemianowych. Pod względem che­micznym stanowi koloidalny roztwór krzemianu potasowego w postaci bezbarwnej cieczy o wysokiej gęstości i alkalicznym odczynie. Moduł silikatowy szkła wodnego, a więc stosunek dwutlenku krzemu (Si02) do tlenku potasowego (K20) powinien wy­nosić ok. 2,5. Jako spoiwo malarskie stosuje się szkło wodne potasowe rozcieńczone wodą destylowaną (deszczową) do gęstości 1,14-7-1,18. Powłoka malarska na spoiwie ze szkła wodnego (krzemianowym) utwardza się pod wpływem dwutlenku węgla pobieranego z powietrza oraz odparowywania wody. Two­rzą się nierozpuszczalne w wodzie krzemiany wapniowe, cynkowe, barowe itp., dzięki czemu powłoki z farb krzemianowych wykazują wysoką trwałość, szczelność oraz wy­trzymałość mechaniczną. Farb na spoiwie krzemianowym nie wolno stosować na pod­łożach zawierających gips lub pokrytych olejnymi materiałami malarskimi. Kleje celulozowe. Stanowią one rozpuszczalne w wodzie pochodne celulozy. Sto­suje się przeważnie: — metylocelulozę (eter metylowy celulozy) odporną na działanie alkaliów, która łatwo daje się mieszać ze spoiwami mineralnymi o odczynie alkalicznym (np. produkt importowany występujący na rynku pod nazwą Tyloza), — karboksymetylocelulozę (eter karboksyłowy celulozy) nieodporną na działanie alkaliów, odznaczającą się jednak wyższą w porównaniu do metylocelulozy zdolnością wnikania w pory podłoża; produkt ten występuje na rynku pod nazwą Glikocel. Kleje celulozowe jako spoiwo farb klejowych wykazują wiele zalet w porównaniu do innych klejów rozcieńczalnych w wodzie. Szczególnie istotna jest ich odporność na pleś­nienie i procesy gnilne, odporność na działanie mrozu oraz możliwość dłuższego prze­chowywania roztworu kleju. Podstawowe proporcje kleju do wody wynoszą 1:25 dla kleju metylocelulozowego oraz 1:10 dla kleju karboksymetylocelulozowego. Klej skrobiowy. Otrzymuje się go ze skrobi ziemniaczanej z niewielkimi domiesz­kami poprawiającymi właściwości robocze, zabezpieczającymi przed pleśnieniem oraz korygującymi zapach. Klej skrobiowy występuje w handlu pod nazwą „kleju malarskie­go" w postaci drobnego grysiku barwy żółtawej. Podstawowy roztwór kleju przygoto­wuje się w proporcji 1:8 (klej:woda). Spoiwo malarskie z kleju skrobiowego utwardza się przez odparowywanie wody, tworząc powlokę o stosunkowo małej elastyczności, co powoduje, że powłoka malarska łuszczy się w wypadku niewielkiego nawet przedawkowania kleju skrobiowego. Kleje glutynowe. Są to kleje pochodzenia zwierzęcego; składają się z substancji biał­kowych i są produkowane w postaci perełek, łusek łub tabliczek. W handlu występują pod nazwami: klej kostny, skórny, stolarski itp. Kleje te pęcznieją po zalaniu zimną wodą, a w gorącej tworzą roztwór koloidalny. Kleje glutynowe tworzą powłokę pod wpływem wysychania wody. Powłoka jest sto­sunkowo sztywna; łatwo ulegająca łuszczeniu się. Kleje glutynowe były niegdyś stoso­wane jako spoiwo wysokojakościowych farb klejowych do malowania w kolorach półpeł-nych i pełnych oraz do szpachlówek malarskich. Obecnie są stosowane rzadko. Kleje kazeinowe. Podstawowym składnikiem jest kazeina występująca w mleku. Wytrąca się ją z całkowicie odtłuszczonego mleka za pomocą kwasów organicznych. Otrzymany w ten sposób produkt, tj. kazeina kwasowa, potocznie nazywana twarogiem, stanowi produkt wyjściowy do produkcji klejów kazeinowych. Polega ona na rozpusz­czeniu kazeiny w środowisku alkalicznym. Klej kazeinowy występujący w handlu w postaci żółtego grysiku stanowi mieszaninę suchej sproszkowanej kazeiny oraz boraksu (lub innej substancji alkalicznej). Zarabia się zimną wodą i używa do farb klejowych, stosowanych na podłożach alkalicznych. Klej kazeinowo-wapienny otrzymuje się przez utarcie twarogu (albo spęczniałej w wodzie suchej kazeiny) z ciastem wapiennym lub wapnem hydratyzowanym w pro­porcji 5:1 (twaróg:wapno). Otrzymaną masę należy niezwłocznie rozcieńczyć wodą. Klej kazeinowo-wapienny stosuje się jako spoiwo malarskie w technice kazeinowej, która ma szczególną przydatność do malowania alkalicznych podłoży.