Produkcja warzyw i kwiatów w szklarniach i inspektach odbywa się poza normalnym okresem wegetacyjnym uprawianych roślin. Dlatego też warunki mikroklimatyczne w tego typu budynkach muszą być zbli­żone do naturalnych, co decyduje o powodzeniu w hodowli określonego rodzaju uprawy. Utrzymanie właściwego mikroklimatu w szklarniach, uzależnione jest od temperatury i światła wewnątrz pomieszczenia, a tak­że od warunków klimatycznych regionu, w którym prowadzona jest tego rodzaju produkcja. Przy wyborze miejsca pod budowę obiektów szklarniowych decydują następujące czynniki: — liczba godzin słonecznych w miesiącach zimowych (różne regiony wykazują różnice w nasłonecznieniu), ilość opadów śnieżnych, średnie temperatury w miesiącach zimowych, przeważające kierunki wiatrów, lokalizacja przemysłu, który wpływa niekorzystnie na uprawy ze względu na szkodliwe działanie gazów, sadzy i innych zanieczyszczeń, jakość wody przeznaczonej do podlewania (skład chemiczny — twardość, zawartość soli itp.). — odległość rynków zbytu. Szklarnie są budynkami o oszklonych ścianach, o odpowiednim na­chyleniu dachu do kąta padania promieni słonecznych. Kąt nachylenia dachu do poziomu terenu waha się w granicach 25 -=-40°, lecz najczęściej spotykane są szklarnie o nachyleniu 30°. Szklarnie sytuuje się w zasadzie w kierunku północ-południe, lecz dopuszczalny jest także kierunek wschód-zachód. Decyduje o tym pro­wadzona produkcja w gospodarstwie, jak również warunki terenowe. Kierunek W—Z pozwala na maksymalne wykorzystanie światła słonecz­nego w porze zimowej i wczesno-wiosennej, jednak w okresie później­szym jest niekorzystny ze względu na dużą operację słoneczną, powodującą konieczność stosowania zwiększonej wentylacji, zacieniania, a nawet chłodzenia. Ze względu na temperaturę wewnętrzną szklarni, dzielimy je na ogrzewane i nieogrzewane. Systemy ogrzewania szklarni są następujące: — ogrzewanie kanałowe — jest to sposób w zasadzie przestarzały i już nie stosowany z powodu dużych strat ciepła, pracochłonną obsługę i technikę wykonania tego systemu ogrzewania; ogrzewanie wodne, działające na zasadzie grawitacji; ogrzewanie parowe; ogrzewanie parowo-wodne; ogrzewanie elektryczne. Temperatura w szklarniach uzależniona jest od rodzaju uprawy i waha się w granicach 10 -f- 25°C. W szklarniach stosowana jest wentylacja grawitacyjna, polegająca na wietrzeniu za pomocą otworów wietrznikowych zainstalowanych w po­łaciach dachu. Regulacja temperatury w dużych szklarniach odbywa się za pomocą automatycznego sterowania przy użyciu termostatów. Istotnym zagadnieniem w budownictwie szklarniowym jest możliwość uzyskiwania wody do celów produkcyjnych. Źródłem wody mogą być zatem studnie, zbiorniki naturalne, bądź też wodociąg, a nawet woda deszczowa. Nawadnianie uprawianych roślin w szklarniach odbywa się dwoma sposobami: powierzchniowe i podziemne. Najczęściej stosuje się nawadnianie powierzchniowe, tzn. podlewanie za pomocą gumowego węża, bądź też stosuje się różnego rodzaju deszczownie rozpylające wodę mgławicowo. Deszczownie użytkowane są w zależności od uprawy, nie wszystkie bowiem rodzaje warzyw znoszą opryskiwanie całego ulistnienia (np. pomidory). Duże szklarnie wyposażone są w automatyczne urządze­nia do nawadniania. Nawadnianie podziemne polega na przeprowadzeniu betonowej rynny biegnącej wzdłuż szklarni i równomiernym nawadnianiu ziemi. System ten mimo wielu zalet ma również poważne wady: większe zużycie wody, obniżanie temperatury gleby i inne. Istnieje wiele jeszcze sposobów nawadniania w szklarni, które są uzależnione od sposobu uprawy. Oprócz ogrzewania, wietrzenia i nawadniania szklarni, w budynkach tego typu konieczne są urządzenia wewnętrzne służące do uprawy hodo­wanych roślin. Zalicza się do nich: stoły, zwane parapetami, grzędy, zwane zagonami, półki. Szklarnie parapetowe w nowoczesnych szklarniach warzywniczych w zasadzie już nie są stosowane ze względu na wysoki koszt zarówno budowy stołów, jak i uprawy. W naszych warunkach jednak są one po­wszechnie stosowane, bowiem uprawy na stołach są zwykle wcześniejsze niż w szklarniach gruntowych. Ziemia na stołach ma wyższą temperaturę niż grunt szklarni, a miejsca pod stołami mogą być również wykorzystane do niektórych upraw, nie wymagających wysokiej temperatury i dużego oświetlenia, np. szczypiorek, cykoria, rabarbar, wczesne ziemniaki. Układ funkcjonalny szklarni parapetowej polega na podłużnym ustawieniu sto­łów bocznych i środkowych. Szerokość stołów bocznych, dostępnych z jed­nej strony, wynosi ok. 1 m, stołów środkowych zaś — ok. 2,00 m. Pomię­dzy stołami konieczne są przejścia umożliwiające nie tylko komunikację, lecz także wykonywanie niezbędnych czynności, jak transport ziemi, warzyw itp. Szerokość tych przejść nie może być mniejsza niż 70 cm. W szklarniach gruntowych wyposażenie wnętrza jest bardzo proste. W grunt szklarni wkopuje się betonowe koryta tworzące przejścia szero­kości 50 cm. Pozostała powierzchnia gruntu przeznaczona jest na uprawę. Szklarnie wyposażone w półki stosowane są częściej w uprawach roślin ozdobnych, gdyż przy zróżnicowanej uprawie, niektóre rośliny po­trzebują mniejszej intensywności światła. Półki umieszczone nad stołami zabierają część światła roślinom uprawianym pod półkami. Instalowanie półek wiąże się z wytrzymałością konstrukcyjną szklarni, zatem stoso­wanie ich w budynkach nie uwzględniających dodatkowego obciążenia jest niedopuszczalne. W Polsce opracowano kilka typów szklarni, opartych na obowiązują­cych modułach stosowanych w budownictwie. Są to: — szklarnie pojedyncze o rozpiętości 6, 9 i 12 m i długości 51 m, oraz rozpiętości 6 i 9 m a długości 30 m, — szklarnie blokowe o wymiarach 3 X 6 X 51 i 3 X 9 X 51, — łącznik do, szklarni pojedynczej o rozpiętości 6 i 9 m, oraz do szklarni blokowych o wym. 3X6mi3X9m (rys. 3.49., 3.50., 3.51.). Szklarnie pojedyncze są budynkami wolnostojącymi, które mogą być połączone w jeden zespół przestrzenny za pomocą łącznika pełniącego funkcje pomocnicze. Szklarnie tego typu mogą być użytkowane jako gruntowe lub parapetowe (rys. 3.52., 3.53., 3.54., 3.55.). Szklarnie zbloko­wane charakteryzują się połączonym zespołem budynków w jeden kom­pleks (rys. 3.56.). W ten sposób można zblokować prawie nieograniczoną ilość szklarni, np. projekty holenderskie i francuskie przewidują bloko­wanie po 120 i więcej szklarni, dzięki czemu powstaje jedna ogromna hala pod szkłem, o powierzchni około 3 ha. Zarówno szklarnie pojedyncze, jak i blokowe mają swoje wady i za­lety. Zalety szklarni pojedynczych: — utrzymanie odpowiedniego mikroklimatu w zależności od uprawia­nych roślin, możliwość stopniowego uruchamiania szklarni, łatwość zapobiegania w rozszerzaniu się chorób, korzystniejsze oświetlenie, ułatwione wietrzenie, łatwiejsze odprowadzanie wody. Szklarnie blokowe natomiast są tańsze w budowie i w eksploatacji, dotyczy to zwłaszcza ogrzewania. Oprócz dwóch wymienionych wyżej typów, stosowane są również szklarnie specjalne. Są to szklarnie zmontowane z okien inspek­towych. Ponadto spotykane są — zwłaszcza w krajach wysoko rozwinię­tych, szklarnie przesuwne, ruchome. Jest to rodzaj przenośnych inspek­tów, których główną zaletą jest możność usunięcia szklarni znad roślin, które nie potrzebują już pokrycia i ustawienie jej na inną uprawę, wymagającą wyższej temperatury. Szklarnie tego typu — mimo że są kosztowne — mają szereg zalet, z których najistotniejszą jest możność obsługiwania terenu 2—3-krotnie większego od powierzchni stałej szklar­ni. Szklarnie ruchome nadają się raczej do produkcji niewielkiej, w pro­dukcji wielkotowarowej nie znalazły szerszego zastosowania. Ze względu na konstrukcję dachu, szklarnie dzielą się na: — jednospadowe, — dwuspadowe o dachu równoramiennym i o różnych kątach nachy­lenia połaci, zagłębione, niezagłębione. W praktyce spotykane są najczęściej konstrukcje szklarni stalowe i stalowo-drewniane. Konstrukcja całkowicie stalowa może być stoso­wana w szklarniach nieogrzewanych. Wadami takiej szklarni są duże straty ciepła i przemarzanie. Najlepszymi szklarniami są szklarnie o konstrukcji stalowo-drewnianej, tzn. o konstrukcji nośnej stalowej i konstrukcji ścian i połaci dachowych drewnianych. Ze względu na oszczędność stali, roz­powszechniane są konstrukcje strunobetonowe, które umożliwiają uzyska­nie profili o niewielkich wymiarach i dużej wytrzymałości. Stosowane są także konstrukcje ramownicowe i kratownicowe (rys. 3.57., 3.58., 3.59., 3.60.). Oddzielnym urządzeniem, wchodzącym w skład gospodarstwa warzyw­niczego są inspekty (rys. 3.61., 3.62.). Inspekt składa się z okna i skrzyni, które mają na celu udostępnienie roślinom światła, a także ochronę od chłodu zewnętrznego. Inspekt w wa­rzywnictwie pełni wielorakie funkcje: — uprawa warzyw aż do dojrzałości handlowej, — produkcja rozsad wysadzanych następnie na grunt, — przetrzymywanie warzyw do spożycia zimowego — i wiele innych. Inspekty, w zależności od materiału budowlanego, dzielą się na nastę­pujące typy: drewniane, z materiałów trwalszych, jak cegła, beton, ziemne. Inspekty występują jako jedno- i dwuspadowe w różnych wariantach: skrzynie stałe, przenośne, ogrzewane, nieogrzewane. Inspekty ogrzewane są w dwojaki sposób — ogrzewane naturalnie lub sztucznie. Ogrzewanie biologiczne oparte jest o rozkład substancji organicznych, który to proces właściwie przebiega w podłożu z obornika, słomy itp. Dlatego też stosuje się powszechnie do budowy inspektów warstwę obornika ok. 40 cm oraz warstwę ziemi ok. 15 cm, na której sadzi się określone uprawy. W inspektach zagłębionych (ziemnych) warstwa obornika wynosi 60 cm, ziemi zaś 15 cm. Grubość poszczególnych warstw uzależniona jest od rozwiązania technicznego inspektu. Sztuczne ogrzewanie inspektów zostało wprowadzone ze względu na deficyt obornika. Jest to ogrzewanie kosztowne, posiada szereg zalet w porównaniu z ogrzewaniem biologicznym, m. in.: regulacja tempera­tury, łatwość uruchomienia ogrzewania, a zatem odpowiedni mikroklimat. Do ogrzewania inspektów stosowane są zwykle kotły centralnego ogrze­wania, a ciepło doprowadzone jest systemem rur pod warstwą ziemi. Konstrukcja skrzyni inspektowej musi być dostosowana do określonej wielkości okna. W praktyce występuje kilka rodzajów okien o różnych wymiarach i różnych podziałach: okno warszawskie 100 X 130 cm, okno holenderskie 80 X 150 cm, okno czechosłowackie 100 X 150 cm, okno francuskie 130 X 135 do 133 X,133 cm, okno niemieckie 100 X 150 cm, okno amerykańskie 91,5 X 183 cm. W Polsce rozpowszechnione jest tzw. okno standardowe o wym. 100 X 150 cm. Dodatkowym elementem wyposażenia inspektów są wietrzniki róż­nego typu służące do regulacji temperatury. Ponadto przy pracach inspek­towych są używane podpórki pod okno, maty chroniące uprawy przed chłodami w nocy oraz cieniówki służące do ochrony przed bezpośrednim dostępem promieni słonecznych. Ispekty powinny być sytuowane przede wszystkim na terenach o dostatecznie niskim poziomie wody zaskórnej, a nie zagrożonych zale- waniem wód powierzchniowych. Najkorzystniejszy jest teren o lekkim pochyleniu w stronę południową. Teren z uprawą inspektową powinien być osłonięty od wiatrów osłonami naturalnymi lub sztucznymi. Zagospo­darowanie terenu pod inspekty powinno uwzględniać (w dużych gospo­darstwach) drogi dojazdowe, miejsce na składowanie obornika, miejsce na pryzmy z ziemią inspektową, miejsce na składowanie okien na okres zimy.