Szkoły podstawowe
Sieć szkół podstawowych w osiedlach wiejskich musi zapewniać naukę wszystkim dzieciom objętym obowiązkiem nauczania w wieku od 7 do 15 lat i stanowiącym około 15% ogółu ludności. Odległość szkoły od
najdalszych siedlisk w rejonie szkolnym nie powinna przekraczać 3 km.
W warunkach wiejskich dla poszczególnych miejscowości, w których liczba dzieci nie przekracza 100, realizowane są szkoły o niepełnym programie nauczania, w zakresie od I do IV klasy i posiadające od jednej do trzech izb lekcyjnych (Rys. 1.37., 1.38., 1.39.).
Obserwowane obecnie zmniejszenie liczby dzieci na wsi i polepszenie warunków komunikacyjnych, umożliwiających zorganizowanie dojazdu uczniów do szkół zmienia warunki lokalizacji nowych obiektów szkolnych. Dąży się obecnie do budowy szkół o pełnym programie nauczania, posiadających ponad pięć izb lekcyjnych i realizujących program nauczania w pełnym zakresie ośmiu klas, o większej obsadzie nauczycielskiej i lepszym wyposażeniu w pomoce naukowe.
Ilość klas w szkołach, uzależnioną od liczby uczniów, oraz powierzchnię działek szkolnych podaje poniższa tabela:
Program użytkowy szkoły podstawowej obejmuje sale lekcyjne, gabinety przedmiotowe i laboratoria, bibliotekę z czytelnią, pokoje administracyjne i nauczycielskie, szatnie, salę gimnastyczną, ewentualnie stołówkę, kuchnię i kotłownię oraz mieszkania nauczycielskie.
Sale lekcyjne mogą być prostokątne małe, stosowane w szkołach mniejszych, oświetlone jednostronnie o powierzchni ok. 34 m2 dla 24 -=- 30 uczniów i prostokątne duże dla szkół większych, oświetlone jednostronnie, o powierzchni ok. 54 m2 dla 40 uczniów, lub niekiedy dla szkół pawilonowych sale kwadratowe o powierzchni ok. 57 m2 z dodatkowym oświetleniem ze względu na znaczną głębokość.
Sale specjalne z gabinetami są pomieszczeniami do nauki fizyki, chemii i biologii. Gabinety powinny łączyć się z salami od strony ściany z tablicą. W gabinecie fizyki i chemii może być urządzone odpowiednio zwentylowane digestorium do przeprowadzania doświadczeń chemicznych, szkodliwych dla zdrowia. Digestorium jest specjalną, przeszkloną szafą, a demonstrowane w niej doświadczenia widoczne są od strony sali. Sala biologii połączona jest z gabinetem hodowli.
Szatnie mogą być projektowane jako centralne, dla wszystkich uczniów i sytuowane w pobliżu wejścia do szkoły: jako grupowe, obsługujące zespoły izb lekcyjnych i sytuowane w ich sąsiedztwie, lub jako szatnie przyklasowe, sytuowane na korytarzu rekreacyjnym przy poszczególnych salach lekcyjnych.
Sala gimnastyczna powinna być wyposażona w drabinki gimnastyczne przyścienne, drążki, tablice do koszykówki, uchwyty do siatki itp. Oświetlenie światłem dziennym może znajdować się tylko w dłuższych ścianach sali. W zespole pomieszczeń sportowych poza salą gimnastyczną występują rozbieralnie, natryski i pomieszczenia sanitarne oraz skład sprzętu sportowego.
Pomieszczenia sanitarne w szkole spełniać powinny rolę użytkową i pedagogiczną, wpajając uczniom zasady higieny. Należy projektować sanitariaty osobne dla chłopców i dziewcząt oraz dla personelu nauczycielskiego. Rozmieszczenie tych pomieszczeń zależy od usytuowania izb lekcyjnych i ilości kondygnacji budynku szkolnego.
Układ funkcjonalny szkoły powinien uwzględniać następujące czynniki, wpływające na prawidłowe funkcjonowanie szkoły:
— czytelne powiązanie poszczególnych zespołów funkcjonalnych: izb lekcyjnych i sal specjalnych, zespołu pomieszczeń sportowych, biblioteki i stołówki oraz części administracyjnej,
■— prosty układ komunikacji wewnętrznej, zapewniający płynny ruch uczniów poprzez wejście główne i szatnie do izb lekcyjnych, do sali gimnastycznej i na tereny rekreacyjne na działce szkolnej.
powiązanie układu komunikacyjnego z powierzchnią rekreacyjną znajdującą się w pobliżu izb lekcyjnych i umożliwiającą swobodne przebywanie dzieci w czasie przerw między lekcjami,
zapewnienie dostępu osobom z zewnątrz do pomieszczeń administracyjnych poza głównym ciągiem komunikacyjnym dla uczniów,
prawidłowe usytuowanie części gospodarczej i oddzielenie części mieszkalnej od pomieszczeń szkolnych (Rys. 1. 40.).
Korytarze komunikacyjne i ^rekreacyjne mogą być obudowane jednostronnie, przy układzie półtoratraktowym, z klasami po jednej stronie korytarza, lub dwustronnie, przy układzie dwu- i pół-traktowym z korytarzem pośrodku i klasami po obu stronach korytarza. Stosowany jest również układ centralny, gdzie klasy zgrupowane są wokół hallu komuni-kacyjno-rekreacyjnego, lub układ grupowy, z klasami zgrupowanymi, np. wokół klatek schodowych i wydzielonych powierzchni rekreacyjnych.
Układ komunikacyjny powinien umożliwiać obsługę niektórych zespołów pomieszczeń również po godzinach zajęć szkolnych, np. sali gimnastycznej, świetlicy, biblioteki.
Najkorzystniejsze oświetlenie poszczególnych pomieszczeń szkolnych światłem dziennym przedstawia się następująco:
izby lekcyjne dla budynku z klasami po jednej stronie korytarza: południowo zachodnie,
izby lekcyjne dla budynku z klasami po obu stronach korytarza: wschodnie i zachodnie,
gabinety naukowe: północne, południowo-wschodnie lub północno--zachodnie,
sala gimnastyczna: południowe,
kuchnia: północno-wschodnie.
Położenie działki szkolnej powinno zapewniać dzieciom szybkie i bezpieczne dojście do szkoły, bez potrzeby przechodzenia przez drogi i ulice, o dużym ruchu pojazdów, należy więc lokalizować szkoły bezpośrednio przy terenach mieszkaniowych osiedla, poza głównymi ciągami komunikacyjnymi.
Przy lokalizacji działki szkolnej powinny być uwzględnione następujące warunki:
— powiązanie działki szkolnej z układem ciągów pieszych w strefie mieszkaniowej osiedla,
oddalenie od ośrodka techniczno-gospodarczego i obiektów, stanowiących źródło hałasów i zanieczyszczenia powietrza,
położenie działki w pobliżu lub w obrębie terenów zielonych i rekreacyjnych, parku, domu kultury lub terenów sportowych,
położenie działki w miejscu, w którym dominujący wielkością nad zabudową wsi budynek będzie odgrywał prawidłową rolę w kompozycji przestrzennej osiedla.
Działka szkolna powinna być sucha i dobrze nasłoneczniona. Najkorzystniejszy kształt działki powinien mieć stosunek boków: 1:1,5. Dla określenia minimalnej powierzchni działki przyjmuje się: 15 m2 na jednego ucznia.
W skład działki szkolnej wchodzą następujące elementy zagospodarowania:
budynek szkoły,
plac przedwejściowy, umożliwiający rozładowanie dużej ilości dzieci w jednym czasie,
plac rekreacyjny, położony w pobliżu wyjść z budynku szkolnego, (powierzchnia ok. 3,5 m2 na jednego ucznia),
boiska sportowe (boisko gimnastyczne, boiska do siatkówki, boisko do piłki ręcznej, bieżnia długości 60 m. i skocznia) w powiązaniu z salą gimnastyczną,
ogródek szkolny — od strony nasłonecznionej,
podwórze gospodarcze,
ogródki personelu, ewentualnie wydzielona część działki z budynkiem mieszkalnym,
alejki i ścieżki, zieleń ozdobna i ochronna, izolująca działkę szkolną od otoczenia w sposób nie zacieniający okien budynku szkolnego (Rys. 1. 41.).
Wzrastające potrzeby szkolnictwa powodują zagęszczanie sieci szkół średnich i zawodowych. Szkoły rolnicze lokalizowane są najczęściej w powiązaniu ze szkolnymi gospodarstwami rolnymi. Z uwagi na większy zasięg szkół zawodowych budowane są przy tych szkołach internaty dla uczniów (Rys. 1. 42., 1. 43., 1. 44., 1. 45., 1.46.).