Najprostszą metodą ustalenia składu betonu jest me­toda znana pod nazwą zaczynowej lub doświadczalnej (3, 5). W tej metodzie wykorzy­stuje się omówioną poprzednio zależność konsystencji mieszanki betonowej od ilości zaczynu cementowego, przy czym stosunek ilości cementu do wody w zaczynie powinien być zgodny z wymaganiami wynikającymi z założonej wytrzymałości betonu. W przypadku projektowania składu betonu, który ma być wykonywany tylko z jed­nego kruszywa będącego gotową mieszanką, postępuje się następująco: a. Oblicza się ze wzoru [6-5] lub [6-6] stosunek CjW, a jeśli wyższa jego wartość wynika z warunku wodoszczelności lub mrozoodporności, to przyjmuje się ją z tabl. 6-5. b. Na stole laboratoryjnym przygotowuje się próbkę suchego kruszywa w ilości K' = 15 kg, przy czym uziarnienie próbki powinno być takie samo jak kruszywa, z którego ma być wykonany beton. Jeżeli wcześniej stwierdzono niejednolitość uziarnienia kruszywa, metodą opisaną w p. 4.2.1, to zawartość frakcji 0-f2 mm w próbce kruszywa powinna wynosić 0,9 mak­symalnej jej zawartości w kruszywie, stwierdzonej badaniami. W pozostałych przypad­kach ilość kruszywa drobnego w próbce powinna równać się jego średniej zawartości w kruszywie przewidzianym do użycia. c. Oddzielnie w naczyniu przygotowuje się zaczyn o ustalonym poprzednio stosunku cementowo-wodnym Cl W. Na ogół wystarcza przygotować próbkę zaczynu w ilości. Dla uzyskania takiej ilości należy zmieszać ze sobą cement i wodę w ilościach, które wy­licza się ze wzorów: d. Przygotowany zaczyn, stale mieszając dla zapobiegnięcia sedymentacji, wlewa się stopniowo do kruszywa. Całość miesza się starannie i w zależności od potrzeby dolewa dalsze porcje zaczynu, aż konsystencja przygotowanej w ten sposób mieszanki beto- nowej będzie zgodna z zakładaną. Następnie sprawdza się szczelność mieszanki i mierzy jej objętość po zagęszczeniu w cylindrze pomiarowym. e. Ilość zaczynu w próbnym zarobię Z', łatwo określić odejmując od ilości przy- gotowanego zaczynu jego część pozostałą w naczyniu. W próbnym zarobię znajduje się zatem. f. Znając ilość cementu C', wody W i kruszywa K', jakie składają się na objętość próbnego zarobu Vb, wyznaczyć można ilości tych składników w 1000 dm3. Przy projektowaniu składu betonu z dwu lub większej liczby) kruszyw należy usta­lić proporcję, w jakiej należy je mieszać postępując zgodnie z zasadami podanymi w p. 6.3.2. Próbkę kruszywa do wykonania próbnego zarobu sporządzić należy w takim przy­padku z uwzględnieniem wyznaczonych proporcji zmieszania jego składników. Dość poszczególnych kruszyw wchodzących w skład mieszanki, z jakiej przygotowuje się próbny zarób, oblicza się ze wzorów. gdzie X = —. Z kolei gdy jedno z tych kruszyw ma niejednolite uziarnienie, do próbnego zarobu należy wziąć próbkę tego kruszywa, w której zawartość ziarn 0-r2 mm powinna wynosić 0,9 maksymalnej stwierdzonej badaniami. Umożliwi to ustalenie ilości cementu (za­czynu) zapewniającej, uzyskanie właściwej wytrzymałości nawet w przypadku, gdy do betoniarki zostanie załadowane kruszywo o najniekorzystniejszym uziarnieniu. Otrzymana zgodnie z punktem f. tzw. recepta laboratoryjna określa skład 1 m3 mieszanki betonowej w odniesieniu do kruszywa suchego i w jednostkach masowych. Dla warunków produkcyjnych należy sporządzić receptę roboczą uwzględniającą: zawilgocenie kruszywa, pojemność betoniarki, sposób dozowania składników. W celu sporządzenia recepty roboczej (wg tabl. 6-13) należy ustalić wielkość zawil­gocenia kruszywa w stanie naturalnym, gęstość nasypową w stanie luźnym i zawilgo­conym oraz pojemność betoniarki i ewentualnie dozowników kruszywa. Przy sporządzaniu recepty roboczej i stosowaniu cementu workowanego należy jeżeli jest to możliwe, przyjąć taką objętość zarobu betoniarki, aby ilość cementu była równa całkowitej liczbie worków. Recepta robocza, wywieszona w miejscach widocznych dla obsługi betoniarki, po­winna zawierać również informacje dotyczące przeznaczenia i rodzaju betonu, konsys­tencji mieszanki, daty opracowania recepty. Opracowany skład betonu nie może być uważany za aktualny przez cały czas produ­kowania mieszanki betonowej. Należy go skorygować lub opracować nowy skład, jeśli zachodzi przynajmniej jeden z następujących przypadków: — zmiana rodzaju składników, — zmiana uziarnienia kruszyw lub zmiana w zawilgoceniu kruszywa wywołująca w stosunku do obowiązującej receptury roboczej zmianę ilości wody zarobowej w 1 m3 mieszanki betonowej przekraczającą + 5 dm3.